با توجه به این که امروزه عوامل فساد قوی ترند، آیا در جامعه کنونی می توان به طور کامل گناه را ترک کرد؟

1. انسان خصوصیاتی دارد که اختصاص به جامعه امروز یا دیروز ندارد و بر اساس همین ویژگی هاست که در دوران های مختلف، می تواند خود را در مسیر تکامل نگاه دارد؛ هر چند نمی توان انکار کرد که هر زمانی برای خود ویژگی هایی دارد که آدمی را وادار می کند تا برای خودسازی، راه حل های تازه ای بیندیشند. در حدیثی آمده است که زمانی خواهد رسید که نگاهداری دین، همانند نگاه داشتن ذغال افروخته در دست می باشد.1

مهم ترین راه حلی که به نظر می رسد، این است که همان راه های همیشگی دوری از گناه را که در ادامه می آید، با توجه و همت بیشتری انجام دهید؛ زیرا غرایز انسان که در اعمال او تأثیر می گذارند، همیشه ثابتند و بسیاری از تغییراتی که در زمان های مختلف به وجود می آیند، تفاوت باطنی با سایر زمان ها ندارند و راه مقابله با آن ها یکی است.

2. برای به وجود آمدن هر چیزی، مقدماتی لازم است که باید حتماً فراهم گردد. برای اشتیاق به اعمال خیر و تنفر از گناهان هم شرایطی لازم است که بدون فراهم ساختن آنها، ترک گناهان بسیار دشوار و انجام واجبات هم بسیار سخت خواهد شد.

راه های دوری و انزجار از گناه

1. توجه به رابطه انسان با خدا؛ در حدیثی از امیر المؤمنین علیه السلام آمده است که آدمی بنده احسان است؛2 یعنی وقتی از کسی خوبی ببیند، در برابر او متواضع می شود و سعی می کند که به نحوی خوبی او را جبران کند. حال اگر انسان توجه پیدا کند که هر نعمتی که در اختیار اوست، از خداست، در برابر خدا، احساس تواضع می کند و همین احساس، بندگی خدا را آسان کرده، به انسان انگیزه می دهد که به انجام فرامین الهی بپردازد.

2. توجه به حکمت الهی؛ در حدیثی از رسول خداصلّی الله علیه و آله چنین آمده است: ای بندگان خدا! شما مثل مریض هستید و پروردگار جهانیان مانند طبیب و مصلحت مریض در آن است که طبیب می داند؛ نه در آن چه که بیمار میل دارد و خدا می داند و شما نمی دانید. وقتی که انسان به این حقیقت دست پیدا کند، می فهمد که اگر چیزی را خداوند متعال نهی کرده است، حتماً ضرری برای انسان دارد و اگر به چیزی امر کرده، حتماً یک مصلحت ضروری برای انسان دارد و در نتیجه، مخالفت با پروردگار، یعنی مخالفت با خویش و انجام فرامین الهی، یعنی حرکت در جهت کسب مصالح خود و در نتیجه، انسان می فهمد که گناه، به معنی ضرر زدن به خویش است و به این وسیله، انگیزه انسان برای انجام گناه، کمتر می شود.

3. توجه به آثار و پیامدهای گناه؛ بسیاری از گناهان، آثاری دارند که این آثار، در ابتدا مخفی است؛ ولی مخفی بودن اثر، نشانه بی تأثیر بودن آن گناه نیست؛ مثل بعضی از سرطان ها که هیچ دردی ندارند و فرد وقتی متوجه مرض خود می شود که در نزدیکی مرگ قرار دارد. گناهان هم آثار مخربی دارند؛ که در همان لحظه اول، ظاهر نمی شوند؛ به فرموده قرآن کریم: «هر مصیبتی که بر شما وارد می شود، به خاطر اعمالی است که انجام می دهید و خداوند خیلی از خطاهای شما را می بخشد».3

امام صادق علیه السّلام می فرماید: «فردی گناه می کند و در نتیجه از نماز شب محروم می شود و عمل بد، اثرش در صاحبش، از اثر چاقو بر گوشت بیشتر است».4

بر اساس روایات، آثار گناه عبارتند از:

1. محروم شدن از روزی. 2. کم شدن روزی. 3. فراموش کردن معلومات. 4. محروم شدن از نماز شب و معنویات. 5. گرفتاری (بیماری، حوادث ناگوار، مرگ ناگهانی، از دست دادن عزیزان). 6. کوتاه شدن عمر. 7. قساوت قلب. 8. واژگونی قلب به گونه ای که دیگر هیچ گاه حق را نپذیرد و نصیحت در آن مؤثر واقع نشود. 9. بیماری جدید به خاطر گناه جدید. امام رضا علیه السّلام در این باره می فرماید: «هر گاه بندگان خدا گناهی انجام دهند که قبلا انجام نمی شد، خداوند متعال بلایی برای آنها می فرستد که قبلاً نفرستاده بود».5

4. برگزیدن دوستان صالح؛ همان گونه که دوستان ناباب و شرکت در مجالس گناه، آدمی را به گناه می کشانند، هم نشینان شایسته هم انسان را به صلاح دعوت می کنند. امام سجادعلیه السّلام می فرماید: «هم نشینی با صالحان، دعوت کننده به صلاح است».6 بنابراین، انسان باید سعی کند با افراد آلوده، نشست و برخاست نکند و در مقابل، با انسان های پاک و صالح، دوستی نماید که یکی از عوامل اصلی انجام گناه یا اجتناب از آن، دوست خوب یا بد است.

5. مخالفت با هوای نفس؛ ارزش کمالات و رفتارهای نیکوی انسان به این است که در انسان، هوای نفس و خواست و کشش به سمت گناه وجود دارد و او برای ترک گناهان و انجام واجبات، باید پا برروی هوای نفس خود بگذارد و همین، به کار او ارزش می دهد. این مخالفت، ابتدا بسیار دشوار است؛ ولی با تمرین و تکرار، به صورت یک صفت پایدار در او در می آید و در نتیجه، برای او بسیار آسان می شود. انسان هر چه بیشتر به گناهان آلوده گردد، مثل فردی که در مرداب بیفتد، نجات او دشوارتر می شود.

6. نماز؛ خداوند متعال می فرماید: «نماز، انسان را از فحشا و منکر باز می دارد».7 یک عامل بازدارنده و بسیار قوی برای از بین بردن گناهان، خواندن نماز و ارتباط با خداوند است؛ البته همان طور که نماز، انسان را از گناهان باز می دارد، گناهان هم می توانند انسان را از نماز و ایجاد ارتباط با خدا باز دارند.

7. ایجاد نکردن زمینه گناه؛ برای این که انسان انگیزه گناه پیدا نکند، باید زمینه گناه را از بین ببرد. یکی از زمینه های گناه، خلوت کردن با زن نامحرم است. حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «سه چیز است که هر کس آنها را رعایت کند، از شیطان رانده شده و از هر گرفتاری در امان است؛ کسی که با زنی که با او محرم نیست، خلوت نکند و نزد پادشاه ظالم نرود و کسانی را که در دین بدعت به وجود می آورند، در این کار یاری نکند».8

8. تفکر در عواقب گناه؛ چه بسا انسان یک گناه انجام می دهد و در دنیا و آخرت سرافکنده و بی آبرو می شود؛ در حالی که لذت گناه، لحظه ای بیشتر نبوده است. حضرت علی علیه السّلام می فرماید: «به یاد آورید پایان یافتن لذت ها و باقی ماندن آثار آنها را».

در خاتمه به نکته مهمی اشاره می نماییم و آن این که برای رسیدن به خواسته تان، حتماً باید برنامه های مشخصی تنظیم نمایید و در آن برنامه، ترک گناهانی که بدان مبتلا هستید را به صورت تدریجی قرار دهید. باید توجه داشت که سنگ بزرگ، نشانه نزدن است و موجب یأس می شود. سعی کنید از اولویت های مهم و بالاتر شروع نمایید. هر گاه شکست خوردید، توبه نموده، تلاش را تعطیل ننمایید. با این طرح، ان شاءالله می توانید به مرور زمان، به موفقیت هایی دست یابید و آن چه خداوند از شما می خواهد، همین مجاهدت و دست و پنجه نرم کردن با شیطان و هوای نفس است و خداوند نسبت به کسی که در این مسیر قدم بر می دارد، غفار و آمرزنده است.

پی نوشت:

1. مجلسی، بحار الانوار، ج22، ص454.

2. همان، ج74، ص117.

3. شوری، آیه 30.

4. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، ج 3، ص 465.

5. میزان الحکمه، ج3، ص470.

6. بحار الانوار، ج 1، ص 141.

7. عنکبوت، آیه 45.

8. میزان الحکمه، ج3، ص479